Czy jeśli w filmie amatorskim, który trwa 5 min 30s mam scenę gdzie główna bohaterka śpiewa przez 30s jedną środkową zwrotkę kołysanki ,,Był sobie król’’ napisaną przez Janinę Porazińską mogę podciągnąć to pod cytat i nie uzyskiwać praw autorskich do utworu? Film ma być umieszczony na YouTube oraz wysłany na różne konkursy filmowe. A jeśli uzyskiwać prawa autorskie to gdzie i u kogo? Kto posiada prawa do tego utworu?

Zgodnie z ustawowym prawem cytatu dopuszczalne jest przytaczanie w utworach stanowiących samoistną całość urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości. Ważne jest jednak w tej sytuacji aby mieć do czynienia z utworem stanowiącym samoistną całość tj. takim który będzie niezależny od cytowanego utworu, przy czym niezależność tą należy rozumieć w ten sposób, iż brak cytatu wprawdzie obniży wartość dzieła ale nie przekreśla jego istnienia. Ponadto utwór cytowany musi być utworem wcześniej rozpowszechnionym, czyli takim gdzie twórca wyraził wcześniej zgodę na jego publiczne udostępnienie. Kolejnymi elementami koniecznymi do spełnienia przy skorzystaniu z tej formy dozwolonego użytku utworów jest zachowanie odpowiedniej proporcji pomiędzy utworem cytowanym a utworem właściwym oraz skorzystanie z cytatu w jednym z celów dopuszczalnych przez ustawę o prawie autorskim tj. wyjaśnianie, nauczanie, analiza krytyczna lub prawa gatunku twórczości.

W przedstawionym w pytaniu stanie faktycznym można dojść do wniosku, że całą pewnością zostały spełnione trzy z czterech wymienionych przesłanek do zastosowania prawa cytatu. To znaczy z całą pewnością powstały film amatorski stanowi samoistny niezależny od dzieła cytowanego utwór, natomiast utwór z którego chcemy skorzystać w ramach cytatu został już wcześniej rozpowszechniony, jak również proporcje pomiędzy cytowanym utworem a utworem właściwym również wskazują, iż nie dochodzi do „zaburzenia” równowagi pomiędzy tym co cytujemy a co stanowi nasz niezależny utwór.

Wątpliwości mogą jedynie powstać na gruncie celu dla którego chcemy korzystać z fragmentu czyjejś twórczości. Otóż jak wcześniej wskazano korzystanie z ten sposób z dozwolonego użytku może nastąpić tylko w celu wyjaśniania, analizy krytycznej, nauczania lub prawa danego gatunku twórczości. Jednakże to sam twórca powinien określić z którego z tych celów będzie chciał skorzystać, na wypadek podniesienia przez podmiot uprawniony do praw autorskich zarzutu naruszenia interesów twórcy i przekroczenia zakresu dozwolonego użytku utworu, który co do zasady podlega ochronie prawnej.

Oczywiście w celu uniknięcia ewentualnych wątpliwości, czy też roszczeń z tym związanych możliwe jest wystąpienie o zgodę na wykorzystane utworu do samego twórcy lub podmiotu uprawnionego z tytułu majątkowych praw autorskich (np. wydawcy zbioru tekstów określonego autorstwa). Ponadto z uwagi na wskazanie konkretnego autora tekstu w pytaniu warto zaznaczyć, iż czas trwania majątkowych praw autorskich do utworu trwa maksymalnie 70 lat i liczony z reguły bywa od daty śmierci twórcy. Po upływie tego okresu utwór przechodzi do tzw. domeny publicznej, co oznacza, że utwór określonego autorstwa w zasadzie nie podlega już wówczas ochronie prawnej i korzystanie z niego nie wymaga wtedy uzyskania zgody twórcy lub innego podmiotu, czy też ponoszenia opłat licencyjnych.

Jarosław Jastrzębski
Radca prawny