Kończę pisać książkę opartą na motywach filmów. W związku z czym mam kilka pytań.

1. Jak należy zaznaczyć to, że dany rozdział jest inspirowany danym filmem? Czy wystarczy podać to w źródłach na końcu dzieła?
2. Czy mogę zmieniać imiona bohaterów i jakie to ma znaczenie?
3. Czy jeśli film dotyczy prawdziwych zdarzeń, czy mogę opisywać losy bohaterów i nadawać im własne interpretacje?
4. Czy twórca danego filmu/scenariusza/producent ma prawo do roszczeń z tytułu dzieła lub jego części, jeśli jego film stanowi jedną z wielu części? Czy ma prawo do korzystania jedynie z tego jednego rozdziału i nie ma praw do roszczeń majątkowych?
5. Czy potrzebuję pytać o zgodę?

Prawo autorskie nie wprowadza obowiązku oznaczania w ściśle określony sposób utworu inspirowanego, co oznacza, że w przypadku ewentualnych roszczeń twórcy należy wtedy dowieść, że dany utwór stanowił dla nas inspirację utworem, nie zaś jego opracowanie. Wskazać bowiem trzeba, iż w art. 2 ustawy i prawie autorskim i prawach pokrewnych określa się, iż tylko na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego. Oznacza to, że do własnego uznania autora pozostawiono możliwość oznaczenia źródła inspiracji.

Odnośnie używania nazw postaci (imion bohaterów), to ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie zawiera szczególnych regulacji w kwestii ochrony postaci fikcyjnej - bohatera utworu literackiego. Postać fikcyjna dla uzyskania ochrony prawnej powinna spełniać przesłanki ustalenia i indywidualizacji.

Oznacza to, że ochronę takiej postaci można rozpatrywać w dwóch płaszczyznach: po pierwsze jako integralną część utworu (postać jest wtedy rozpatrywana w aspekcie naruszenia prawa do integralności danego utworu), a po drugie w oderwaniu od niego (jego fabuły, perypetii i treści), czyli w płaszczyźnie rzetelnego wykorzystania utworu. Nie można więc odrzucić całkowicie możliwości ochrony imienia własnego fikcyjnego bohatera, jako części utworu, jeżeli wykazuje ono cechy indywidualności. Jednakże jeżeli są to imiona na tyle powszechne, że nie można ich przypisać tylko i wyłączne do konkretnego utworu, trudno będzie im przyznać jakąkolwiek ochronę na gruncie prawa autorskiego, co oznacza też, że korzystanie z nich nie będzie ograniczone zgodą twórcy.

Odnośnie nadawania własnych interpretacji tym samym zdarzeniom (nawet faktycznym), to wskazać trzeba, że utwory inspirowane w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych to twórcze przetworzenie elementów dzieła inspirującego, w celu stworzenia utworu samodzielnego (dzieła inspirowanego). Utwory inspirowane powstają w ramach swobodnego użytkowania cudzych dzieł. Wykorzystanie cudzego pomysłu, a nawet opisanych zdarzeń czy też imion z cudzego utworu, przy oryginalnej treści nowego dzieła, nie stanowi opracowania cudzego utworu, ale własny i oryginalny utwór, więc zmiany w tym zakresie są dopuszczalne.

Przykład praktyczny:

Przeniesienie bohatera pierwszego utworu w kolejnym utworze w inne miejsce akcji, odmienne ukształtowanie jego charakteru, przy innej wymowie ideologicznej dzieła, wskazują, iż powstało dzieło inspirowane. Dzieło inspirowane w zakresie jego dalszego wykorzystania i rozpowszechniania nie podlega zgodom twórcy utworu będącego inspiracją.

Jeśli chodzi zaś o ewentualne roszczenia twórców z tytułu wykorzystania fragmentów filmu, to podkreślić trzeba, że mamy tutaj do czynienia ze współtwórstwem, gdzie każdemu ze współtwórców przysługują roszczenia majątkowe. Do współtwórców utworu audiowizualnego (filmu) zalicza się w szczególności: reżysera, operatora obrazu, twórcy adaptacji utworu literackiego, twórcy stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórcę scenariusza. Wskazać również trzeba, iż roszczenia zakazowe współtwórców filmu mogą dotyczyć całości opracowania powstałego na jego podstawie, nie tylko jego części (rozdziałów, epizodów).

Uzyskanie zgody na rozporządzenia i korzystanie z utworu dotyczy sytuacji gdy mamy do czynienia z opracowaniem utworu (np. tłumaczenie, przeróbka, adaptacja), nie dotyczy natomiast utworów inspirowanych cudzą twórczością.

Jarosław Jastrzębski
Radca prawny